MÜRİT- Hanefî, Şafiî, Mâlikî, Eş‘ârî, Maturîdî gibi bir mezhebin görüşüne aykırı uygulamaları önemsemediğini de ifade etmiştin. Demek ki, sen mezhepleri önemsemiyorsun.
BAYINDIR- Mezhep, bir alimin bir konudaki görüş ve yorumudur. Bugün mezhep deyince aynı metodu benimsemiş alimlerin görüş ve yorumlarının bir araya getirildiği bir bütünlük anlaşılmaktadır. İlmî çalışmanın olduğu her yerde mezhep olur. Mezhebi önemsememek, ilmi çalışmayı önemsememektir. Benim böyle bir şeyden yana olmam düşünülemez. Ben sadece, alimleri kutsallaştırmamak gerektiğini ve bilimsel hürriyetin önemli olduğunu vurgulamak istiyorum.
Mezhep ve meşrep ihtilafları bir ayrılık değil, bir gelişme ve ilerleme sebebidir. Yeter ki Kur'an ikinci sıraya itilmiş olmasın. Yoksa Kur’an’ın açık hükümlerine aykırı düşmeyen konularda hoşgörülü olmak bir borçtur. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
29-“Muhammed Allah'ın elçisidir. Onun beraberinde bulunanlar, inkarcılara karşı çok sert, kendi aralarında merhametlidirler.” (Fetih 48/29)
“Ey İnananlar! İçinizden kim dininden dönerse bilsin ki, Allah onların yerine bir milleti getirir de O, onları sever, onlar da onu severler. Bunlar inananlara karşı alçakgönüllü, inkarcılara karşı çok sert olurlar. Allah yolunda cihat eder, kınayanların kınamasından korkmazlar. İşte bu Allah’ın bir vergisidir, kime dilerse ona verir. Allah her şeyi kaplar ve bilir.
Sizin dostunuz ancak Allah ve onun elçisi ile namazı kılan, zekatı veren ve rüku eden müminlerdir.
Kim Allah'ı, Elçisi'ni ve inananları dost edinirse Allah'tan yana olanlar şüphesiz üstün gelirler.” (Maide 5/54-56)
İçtihat burada, bir İslam aliminin bir konudaki görüş ve kanaati anlamındadır.
MÜRİT- Mezhepler her şeyi halletmişlerdir. Bize düşen, onları anlamak ve uygulamaktır.
BAYINDIR- Bu düşünce birkaç yıl öncesine kadar çok yaygındı. Canla başla savunuluyordu. Şimdi de hatırı sayılır taraftarı vardır. Sağlam bir dayanağı olmadığı için giderek zayıflamaktadır.
Mezhepler her şeyi halletmemişlerdir. Mezhep alimleri, tereddüde sebep olan ve bir karar verilmesine ihtiyaç duyulan hususları kendi prensiplerine göre yorumlamışlardır.
İşte burada, içinde bulunulan şartların, eldeki bilgilere olan güvenin ve yorumu yapan ilim adamının özel şartlarının büyük önemi vardır. Bu sebeple bakarsınız ki bir alim, aynı olayı değişik dönemlerde değişik şekilde yorumlamıştır. Bu gayet normaldir ve olması gerekendir. Şartlar değiştikçe yorumların da değişeceği gayet açıktır.
Mesela Hanefî mezhebinin kurucusu Ebu Hanife'dir. Ebu Yusuf ve Muhammed onun talebeleri ve mezhebin önde gelen alimleridir. Yargılama (kaza) ile ilgili konularda Ebu Yusuf’un görüşüne uyulur. Çünkü Ebu Yusuf kadılık yapmış ve bu konularda tecrübe sahibi olmuştur. Uygulamadan uzak bir ilmî çalışmanın problem çözmede yetersiz olduğunu herkes kabul eder.
Ebu Hanife öldükten sonra Ebu Yusuf 33 yıl, İmam Muhammed de 39 yıl yaşamıştır. Görüş ayrılığı, bunların farklı çağlarda yaşamış olmalarından kaynaklanırsa gene tercih sebebi olur. Mesela: Ebu Hanife’ye göre, bir suçlama olmadıkça, görünüşlerine bakılarak şahitler dürüst sayılır ve ifadeleri mahkemece doğru kabul edilir. Ebu Yusuf ve Muhammed’e göre bir suçlama olmasa dahi, şahitler hakkında güvenilirlik soruşturması açılması (ta’dil ve tezkiye işlemlerinin yapılması) gerekir. İkinci görüş tercih edilmiştir. Çünkü genel ahlak Ebu Hanife’den sonra bozulmuştur. Buna göre artık şahitler hakkında güvenilirlik soruşturması açılmadan, mahkemece ifadeleri doğru kabul edilemez. Bu da olması gereken bir davranıştır. Yanlış olan, onlardan sonra hayatı donmuş kabul edip artık bütün gelişmeleri Kur'an ve sünnet yerine bu alimlerin görüşleri doğrultusunda değerlendirme eğilimidir.
Kimse bundan yüz sene evvelki şartlarla kumaş dokumayı, inşaat veya ulaşımı aklından bile geçirmez ama hayatın 1300 sene evvelki Kûfe ve Bağdat şartlarına göre yapılmış içtihatlara uydurulmasını savunanlar çıkabilir. Mezhepler her şeyi halletmişlerdir demek, mezheplerin oluştuğu tarihten itibaren hayatı donmuş saymaktan başka bir şey değildir.
MÜRİT- Bugün Ebu Hanife, İmam Malik ve İmam Şafiî gibi alimler yetişebilir mi? Ebu Hanife'nin kırk yıl yatsı namazının abdesti ile sabah namazını kıldığı rivayet edilir.
BAYINDIR- Zaten asıl felaket burada, bu insanları kutsallaştırmaktadır. Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem kaç gün yatsının abdesti ile sabah namazını kılmıştır? Allah'ın dinlenmek için yarattığı geceyi uykusuz geçirmenin faziletine dair Ebu Hanife'nin tek bir sözü var mıdır? Neden bu alimleri olağan dışı, ulaşılmaz varlıklar gibi görmeye çalışıyorsunuz. Halbuki, onlar sade ve iddiasız bir hayat yaşamışlardır.
Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin hayatı da herkesin örnek alabileceği ve rahatça yaşayabileceği sadeliktedir. Gerçi havalarda uçmaya şartlanmış olanlar onun ve ashabının hayatını da olağanüstü göstermek ve bize örnek olmalarını engellemek için yapmadıklarını bırakmazlar. Şükür ki, elimizde Kur'an-ı Kerim ve sahih hadisler var da bunlara karşı koyabiliyoruz.
MÜRİT- İyi vallahi! Tarikatları da mezhepleri de hallettin. Senin maksadın ne? Yoksa İslam'ı, hayatın dışına itmek mi istiyorsun?
BAYINDIR- Ben, hayatın dışına itilmiş Müslümanlığı hayatın içine çekmek istiyorum. Ama siz, aklınızı kullanmamak için olanca gücünüzü harcıyorsunuz. Halbuki, Allah"..pisliği aklını kullanmayanların üstüne bırakır." (Yunus 10/100)
MÜRİT- Mezhepsiz İslam nasıl olur?
BAYINDIR- Aklını kullanan ve ilmi çalışmayı kabul eden insanların olduğu her yerde mezhep olur. İçtihat kapısını kapatmak ise ilmî çalışmaları dondurmak anlamına gelir. Bu da hayatı donmuş saymakla mümkün olur. Siz donmuş saydınız diye hayat donmaz. Olan size olur, gelişmelere ayak uyduramaz ve kendinizi çağın dışına itersiniz.
Müslümanlar Kur’an üzerinde akıl yormayı ve ona sıkı sıkıya sarılmayı asırlarca unutmuşlardır. Sonunda Kur’an, erişilemez bir kutsal sayılmış ve onu anlayamayacağımız kanaati doğmuştur. Artık Kur’an, sevap kazanmak için okunan, vaaz ve nasihat için belli birkaç âyeti açıklanan bir kitap haline gelmiştir. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
اَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْاٰنَ اَمْ عَلَى قُلُوبٍ اَقْفَالُهَا (24)
24-Bunlar Kur’an üzerinde akıl yormazlar mı? Yoksa kalpler üzerinde kilitler mi vardır? (Muhammed 47/24)
وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْاٰنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ(17)
17-22-32-40 And olsun ki, Kuran'ı anlaşılması için kolaylaştırdık; ama hani anlamaya çalışan?(ondan ögüt alan yokmu) (Kamer 54/17, 22, 32 ve 40)
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20)
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ (21)
20- Ey inananlar! Allah'a ve Elçisi'ne boyun eğin, Kuran'ı dinleyip dururken yüz çevirmeyin.
21- Dinlemedikleri halde “dinledik” diyenler gibi olmayın. (Enfal 8/20-21)
MÜRİT- Peki şimdiye kadar yapılmış içtihatları yok mu sayacağız, mevcut mezhepleri nereye koyacağız?
BAYINDIR- Bakın, inanç ve ibadetle ilgili hükümlerin büyük bölümü Kur'an'da ve sünnette açıkça yer alır. Burada içtihada bırakılan kısım azdır. Dünya ile ilgili konularda da sadece sınırlar çizilmiş gerisi ilim adamlarına bırakılmıştır.
Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem “Alimler, elçilerin varisleridir.” buyurmuştur. Bu sebeple alimler, Kur'an ve sünnet üzerinde çalışacak, kendilerine bırakılmış bölümle ilgili içtihatlar yapacak ve geçmiş alimlerin içtihatlarından da yararlanacaklardır. Böylece Kur'an ile hükmetme görevinde Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemi temsil edeceklerdir. Çünkü Allah Teâlâ'nın Hz. Muhammed'e yüklediği görevi temsilcileri devam ettirmek zorundadır. O görev şöyle açıklanıyor:
Allah'ın indirdiği Kitap ile aralarında hükmet. Sakın onların heveslerine uyma. Onlardan kaçın ki Allah'ın sana indirdiğinin bir kısmından seni saptırmasınlar. Eğer yüz çevirirlerse bilesin ki, Allah birtakım günahlarına karşılık başlarına bir kötülük gelmesini istiyordur. Zaten insanlardan çoğu gerçekten yoldan çıkmıştır.
Yoksa cahiliye devri hükmünü mü arıyorlar? İyi bilen bir millet için kimin hükmü Allah'ın hükmünden güzel olabilir? (Mâide 5/49,50)
İşte alimler insanları Kur’an ve Sünnete yönlendirirler. Bu, süreklilik isteyen bir iştir. Ama mezhepleri dondurur, mezhep imamlarını erişilmez kutsal kişiler sayarsanız bilimsel hürriyeti engellersiniz ve işin içinden çıkamazsınız.
Sonraki sayfa»»
